مسابقه بانک ها برای افزایش نرخ سود با سیاست جدید کنترل می شود

سید کمال سیدعلی، معاون ارزی سابق بانک مرکزی در گفت‌وگوی مشروح با شبکه اطلاع رسانی دانا با اشاره به نقش بانک مرکزی در سیاست گذاری‌های کشور گفت: بر اساس قانون بانکی مهمترین وظیفه ای که برای بانک مرکزی در آنجا آورده شده حفظ ارزش پول ملی است مثل همه بانک های مرکزی دنیا که این مهم از طریق اعمال سیاست های پولی که عمده ترین روش کاری بانکی است اجرا می شود و برای آن از ابزارهای نرخ سود و نرخ ارز و… استفاده می شود.

وی افزود: نکته اینکه امروز در بررسی نقش و جایگاه بانک مرکزی مهم است نگاه و انتظار بیش از حد از بانک مرکزی است به نحوی که امروز پیگیری در همه امورات اقتصادی کشور از وظایف بانک مرکزی محسوب می شود. در ارتباط با افزایش تورم، افزایش نرخ ارز و… همه توجهات به بانک مرکزی است. اگر تنش هایی در این امورات شکل بگیرد این برداشت به وجود می آید که بانک مرکزی به وظایف خود به درستی عمل نکرده است.

سیدعلی تصریح کرد: همچنین در بخش اعتبارات، وقتی در کشور سیاست های انقباضی برای کنترل نقدینگی وجود دارد همه فکر می کنند که بانک مرکزی مسئول این اوضاع است. در صورتی که برای هر بخش و هر سیاستی مسائل خاص خودش وجود دارد. یعنی اگر دستگاه‌های کشور بهره وری بالا داشته باشند و تولید انجام شود تورمی نخواهیم داشت که حالا بانک مرکزی بخواهد برای آن سیاست گذاری کند و این مشکل را حل کند.

وی اضافه کرد: یا در افزایش نرخ ارز و نرخ سود همین طور. در نهایت باید بگویم انتظارات از بانک مرکزی خیلی بالاست ولی ابزارهایی که در اختیار بانک مرکزی است ابزارهای پایه ای نیست بلکه ابزارهایی برای تعدیل این امورات است.

معاون سابق ارزی بانک مرکزی خاطرنشان کرد: در کشور وقتی از دولت برای حل مسائل مربوط به تورم، نرخ ارز، افزایش قیمت‌ها، حرکت و حمایت تولید انتظارات وجود دارد، در نبود سازمان برنامه، دولت به بانک مرکزی و وزارت اقتصاد و دارایی فشار می آورد مخصوصا با این جریاناتی که چندسال اخیر در اقتصاد رخ داده است که البته این تنش ها دلایل بسیاری داشت. دلایل ساختاری یا اثر گذاری بازارهای مختلف در بازار ارز مثل بازار مسکن و سکه و یا افزایش حجم نقدینگی و…

سیدعلی افزود: یک سری اشکالات هم مربوط به بانک مرکزی و سیاست گذاری هایی بود که اعمال کرده بود که منجر به افزایش سریع نرخ ارز شد و البته در مسائل مربوط به تحریم هم قاعدتا اثرگذاری داشته است.

* نرخ ارز یا با منابع زیاد یا با تورم پایین کنترل می شود

سیدکمال سیدعلی با اشاره به موضوع ارز و اهمیت آن از سال 57، گقت: یک زمانی بود که کشور اصلاً توجهی به واردات نداشت و در این زمینه سیاست گذاری خاصی را اعمال نمی کرد چون نیاز وارداتی ارزی کشور آنقدر زیاد نبود تا حدی که مردم را تشویق می کردند ارز بخرند. مثلاً ما سیمان وارد کردیم تا استادیوم آزادی را بسازیم یا مردم را تشویق می کردیم پوشاک خارجی بخرند چون دولت نیاز داشت که ارز را بفروشد و با ریال آن بتواند هزینه های دولت را تأمین کند. بعد از انقلاب هم کم و بیش بود. اما نکته مهم این است که کشور ما در رابطه با مسائل ارزی برنامه ربزی نداشته است. مثلا زمانی که درآمدهای نفتی خوب بوده است و شرایط مناسب داشته و دولت پول خوب در دست داشته و می توانسته نرخ ارز را کنترل کند این کار را نکرده است. نرخ ارز یا با منابع زیاد یا با تورم پایین کنترل می شود. تورم بالا به ارز فشار می آورد و افزایش قیمت را ایجاد می کند.

وی افزود: ایجاد حساب ذخیره ارزی به همین دلیل بوده است که وقتی منابع نفتی افزایش می‌یابد منابع در آنجا ذخیره شود و سرمایه گذاری شکل بگیرد البته از نوع سرمایه گذاری که نقدشوندگی خوبی داشته باشد تا در زمان‌هایی که درآمدها کاهش می بابد از اخلال در برنامه های کشور جلوگیری شود. در واقع این کارها برای برنامه ریزی پایدار و بلندمدت بوده است.

وی تصریح کرد: وقتی منابع بانکی ما خوب باشد نگرانی از اینکه تقاضای ارزی را نتوانیم پاسخ بدهیم نداریم. قیمت را هم نگه می‌داریم. برای واردات هم محدودیتی قائل نمی شویم.

* بیشترین سهم در تأمین منابع به عهده درآمدهای نفتی است

سیدعلی با اشاره به چگونگی تامین منابع مالی ادامه داد: برای کشور ما که نفتی است، دولت خیلی بزرگ است و بخش خصوصی وارد بخش ارزی نشده است و بازار ارز کشور رقابتی نیست دولت مجبور است نفت بفروشد و به ریال تبدیل کند تا بتواند هزینه‌های خود را تأمین کند متأسفانه در حال حاضر درآمدهای مالیاتی اندازه ای نیست که بخواهیم برای هزینه های کشور روی آن حساب کنیم و بیشترین سهم در تأمین منابع به عهده درآمدهای نفتی است.

وی اضافه کرد: کشورهای نفتی آسیب پذیر هستند چراکه دولت ها مجبور هستند نفت بفروشند و اتکا به درآمدهای نفتی داشته باشند، دولت بزرگ است و بسیاری از کارها را تصدی گری می کند اما در کشورهای دیگر باوجود  اینکه ممکن است نفت هم داشته باشند اتکا آنها به نفت پایین است. مثلا کشور نروژ کشوری است که نفت دارد ولی پول آن صرف هزینه های جاری و مصرفی نمی شود.

وی ادامه داد: بانک مرکزی مجبور است؛ چون ساختار دولت بزرگ است و باوجود اینکه خصوصی سازی هایی انجام شده ولی هنوز نتوانسه برای این معضل بزرگ چاره اندیشی کند و حجم دولت روز به روز بزرگ تر می شود.

* بانک مرکزی وظیفه دارد ارزش پول ملی را حفظ کند

معاون سابق ارزی بانک مرکزی نقدینگی زیاد را موجب زیاد شدن بیش از حد معقول خالص دارایی بانک مرکزی دانست که به همان میزان تورم به کشور تزریق می کند، گفت: در این شرایط، ریال زیادی به سیستم پولی تزریق شده است و در قبال این ریال تولیدی وجود نداشته است پس نتوانسته تعادل ایجاد کند فلذا کار بانک مرکزی مهم می شود چراکه بانک مرکزی وظیفه دارد ارزش پول ملی را حفظ کند و برای این کنترل همیشه مشکل داشته است.

وی در خصوص اقدامات بانک مرکزی برای کنترل تورم توضیح داد: بانک مرکزی باید به تولید کمک کند و به نحوی که وقتی اعتبارات را بین بخش های صنعت و کشاورزی و خدمات و مسکن و… تقسیم می کند نظارت کافی بر این جریان داشته باشد تا در آن موردی که باید، مصرف و خرج بشود.

وی افزود: نکته دیگر اینکه بانک مرکزی باید واردات را مدیریت کند اگر واردات را مدیریت نکند و فقط به اهداف دیگر بپردازد، به نحوی که فقط بخواهد بودجه دولت و تأمین مالی دولت را پیگیری کند این مشکلات ادامه می یابد.

سیدعلی خاطرنشان شد: با پیگیری های مکرری که در بحث عدم اتکا به درآمدهای نفتی و اقتصاد مقاومتی ایجاد شده است اثرات مثبتی هم در تولید داشته ایم. مثلاً  امروزه بحث صادرات غیرنفتی ما رشد فزاینده داشته است روزی بود که صادرات غیر نفتی ما به 2 یا 3 میلیارد دلار می رسید . اما امروز 37 یا 38 میلیارد دلار رسیده است. درست است که فرآورده ها و محصولات پتروشیمی هم جز آن هست ولی به هر حال صادرات غیر نفتی است. آن قسمتی که توسط بخش خصوصی انجام می شود وارد بازار ارز می شود و تعادل بازار را در پی خواهد داشت اما واردات را باید مدیریت کنیم یعنی نباید هر کالایی را تأمین مالی بکنیم که این مهم هنوز محق نشده است.

وی با اشاره به فاینانس بلندمدت بانک مرکزی ادامه داد: بانک مرکزی ابزارهای دیگری را هم دارد مثلا می تواند فاینانس بلند مدت داشته باشد. کشورهای کمی هستند که با پول نقد خودشان پروژه های بلند مدت کلید می زنند. فاینانس مالی و یا استقراض می کنند و از محل درآمدهای آن پروژه اقساط را پرداخت می کنند که در این ارتباط چند اتفاق می افتد: 1ـ تکنولوژی وارد کشور می شود2ـ تأمین مالی برای دولت می کند و نمی گذارد به بودجه دولت فشار وارد شود، خصوصا در شرایط فعلی ورود سرمایه از خارج کمک زیادی به اقتصاد کشور می شود3ـ اشتغالزایی در اقتصاد کشور ایجاد می شود4ـ بازگشایی آن پروژه ها عرضه کالایی و خدماتی کشور را افزایش می دهد و در نهایت تورم را کنترل می کند اما در حال حاضر ما این ابزار را نداریم چون در تحریم هستیم.

وی تصریح کرد: با همه این اوصاف بانک مرکزی می توانست روی یک مکانیسم فعال کار و آن را پیاده سازی کند. مثلاً همانطور که ما در زمینه های مختلف صادرات داریم ارائه خدمات بانکی نیز خودش یک نوع صادرات محسوب می شود و اگر قوی باشیم و بتوانیم خدمات بانکی خوبی به دنیا ارائه کنیم مسلماً از این محل درآمدهای خوبی هم می توانیم کسب کنیم. مثلاً انگلستان، مرکزِ بیمه و بانک است و توانسته است از همین طریق بسیاری از درآمدهای خود در بخش تولید ناخالص ملی داشته باشد.

*یارانه واردات به جای صادرات در کشور رانت های بزرگ را بوجود آورده است

معاون ارزی سابق بانک مرکزی در ادامه با اشاره به سوالاتی در باره ثبات نرخ و یا هر نظام ارزی گفت: مسئولان باید برای ثبات نرخ و یا هر نظام ارزی که می خواهند درکشور داشته باشند آن را سریعتر برنامه ریزی کنند و مشخص کنند که این نظام چگونه است؟ رژیم نرخ تثبیت شده است؟ یا شناور ؟ شناور مدیریت شده یا شناور خزنده است؟ چرا که هرکدام از این ها ابزارها و سیاست های خاص خود را می طلبد. آیا تک نرخی بودن و یکسان سازی نرخ ارز هدف دولت است؟ باید این سؤالات پاسخ داده شود و در دستور کار قرار بگیرد و بگویند اگر این سیاست ها اعمال نشوند چه عواقبی در انتظار خواهد بود.

وی یادآور شد: امروز با نرخ ارز 2550  تومان واردات می کنیم و 3300 تومان نرخ ارز بازار است. مسلماً این درست نیست که به واردات برعکس صادرات یارانه بدهیم. یکسان سازی نرخ ارز یک ابزار مهمی است که می توانیم داشته باشیم. حذف رانت هایی که امروز عده ای از آن برخوردار هستند از همین طریق ممکن می شود. امروز اگر کسی در هر بخشی چه دولتی و چه خصوصی اگر2550تومان بخواهد ارز بخرد می داند که اگر 50 واحد را 100 واحد بکند یعنی 50واحد850 تومانی سود می برد بدون اینکه کاری انجام داده باشد و این بدلیل  مابه التفاوت نرخ ارز است. چرا باید این شرایط حاکم باشد؟اما اگر قیمت ارز ثابت باشد و به همه 3300تومان پرداخت شود این تقاضاهای صوری از بین می رود و تقاضاهای واقعی وارد بازار ارز می شود.

*راه کارهای کنترل نرخ ارز

وی تصریح کرد: نظام های دو نرخی و چند نرخی همیشه فضای رانت را محیا کرده است و طبیعی هم هست که برخی بر استمرار این فضا تأکید داشته باشند چون از این محل کسب سود می کنند.

وی افزود: هدف بانک مرکزی باید این باشد که هرچه سریع تر یکسان سازی را در دستور کار خود قرار بدهد اما چون امروز این بحث هدفمندی یارانه ها پیگیری می شود و آثار تورمی دارد اگر تک نرخی شدن ارز هم اجرایی شود بر این فشار تورمی افزوده خواهد شد. البته نمی توانیم نرخ ثابت را 2550اعلام کنیم بعد بگوییم یک نرخ داریم و بعد بازار آزاد کار خودش را ادامه بدهد. باید2550 را به 3300 برسانیم و این تورم را بالا می برد اما به عقیده بنده این اثر کوتاه مدت خواهد بود و بعد اگر ارز لازم به بازار تزریق کند ممکن است همان نرخ کلا کاهش داشته باشد و روی3000تا3100 بایستد. امامسلما نمی شود این نرخ را از پایین شروع کرد.

وی خاطرنشان شد: به خاطر دارم که یکی از مسئولان بانک مرکزی اعلام کرد 1226تومان نرخ اعلام شده است اما همان روز نرخ بازار آزاد 1500 تومان بود. این یکسان سازی نیست بلکه نرخی است که بانک مرکزی اعلام کرده است و با آن کالا وارد کشور می شود. یا آن روزی که گفتند 2400 تومان نرخ مبادلاتی، چند روز بعد نرخ بازار رفت بالا و بانک مرکزی نتوانست خودش را به آن برساند و فاصله بیشتر شد و بازار به 3300 رسید.

سیدعلی تاکید کرد: رانت های دیگری که در بحث چند نرخی وجود دارد این است که به واسطه چند نرخی بودن تقاضاهای بیشتری در بازار به وجود می آید و یکی از مشکلات بانک مرکزی این است.

وی افزود: نکته دیگر اینکه وقتی ما می خواهیم یکسان سازی کنیم باید به سایر مقررات هم توجه داشته باشیم یعنی وقتی می‌خواهید یکسان سازی کنید هرچقدر ریال در کانتر بانک می گذارند شما باید توانایی داشته باشید جوابگوی این تقاضا باشید و دیگر آن زمان نمی توانید برای کالاهای مختلف محدودیت ارزی تعیین کنید.

*دولت در یکسان سازی نرخ ارز تعلل می کند

سیدعلی با اشاره به اینکه دولت تک نرخی شدن ارز را در دستور کار دارد و اعلام کرده است که از شش ماهه دوم سال این مهم را کلید خواهد زد، گفت: دولت برای این اقدام محدودیت هایی را می بیند و در این مهم تعلل می کند. زمانی که ارز 3000 تومان رسیده بود دولت راحت تر می توانست این سیاست را اجرایی کند. حتما اگر بگذاریم زمان بگذرد فاصله نرخ ها افزیش می یابد و فشار تورمی این اقدام بیشتر می شود. علاوه بر این مسلما با افزایش فاصله امکان این یکسان سازی هم سخت تر خواهد شد.

وی در خصوص محدودیت های بانک مرکزی در زمینه یکسان سازی نرخ ارز بیان داشت: محدودیت بانک مرکزی این است که می‌خواهد همه تقاضاها را پاسخ دهد و از نرخی که تعیین کرده است پشتیبانی کند. پس باید نرخی را تعیین کند که منابع بانک مرکزی تکاپوی این نرخ را داشته باشد.

*دولت برای کنترل بازار ارز باید یکسان سازی با شیب ملایم را در دستور کار قرار دهد

معاون سابق ارزی بانک مرکزی با اشاره به دو مرتبه تجربه یکسان سازی نرخ ارز در کشور خاطر نشان شد: یکسان سازی یکی درسال 71 و یکی در سال 81 رخ داد. در سال 81نتایج بهتری بدست آمد. بدلیل اینکه با نرخ بالای 800تومان و منابع بالا، یکسان سازی را انجام دادیم. اما در سال 71 که یکسان سازی اعمال شد و نرخ 150تومان تعیین شد ـ نرخ بازار هم همین بودـ اما یک سال بعد اینقدر تعهدات قبلی واردات ما زیاد شد که بودجه ارزی با کاهش قیمت نفت دیگر نتوانست تقاضا را پاسخگو باشد و نرخ تا300 و 400افزایش داشت و بانک مرکزی از بازار جا ماند.

وی در خصوص ثبات امروز بازار ارز گفت: امروز سفته بازها متوجه شدند که بازار ارز سودآوری مورد نظر آنها را ندارد. مثلا سال گذشته کسی که ارز 3500تومانی خریده بود تا شب عید 5000تومان بفروشد اگر همین پول را در بانک سپرده گذاری می کرد با نرخ 24 سود می گرفت و حدود 4100دریافتی داشت. اما در بازار ارز مبلغ به 3100 تومان رسید و این یعنی ضرر سنگین برای سفته بازان.

وی تاکید کرد: دولت برای کنترل بازار ارز باید برنامه دقیقی داشته باشد و نرخ ارز را مدیریت کند و اگر یکسان سازی را در دستور کار خود قرار داد با یک شیب ملایم رو به بالا در چارچوب تورم باید اقدام کند. در غیر اینصورت تمام تجارب قبلی دوباره محقق می شود و مجددا شوک های اقتصادی غیر قابل کنترل به کشور تحمیل می شود.

*توجه به ظرفیت های داخلی از سوی دولت رویکردهای دشمن را تغییر می دهد

سیدعلی با اشاره به اینکه با این منابع ارزی، کشور ما می تواند حتی با همین شرایط فعلی تحریم، خیلی راحت اداره شود، تصریح کرد: در حال حاضر وضع کشور با توجه به منابع ارزی که محقق شده است و صادرات غیرنفتی که داشته ایم خوب است؛ با توجه به قیمت 100دلاری نفت سالی 25تا35 میلیارد دلار می توانیم به ذخایر خود اضافه کنیم لذا این موضوع که کشور شرایطش سخت است و مشکلات ارزی دارد و … اصلا درست نیست و محدودیت آنچنانی امروز در این زمینه وجود ندارد مگر اینکه بخواهند شرایط تحریمی را سخت تر کنند.

معاون سابق ارزی بانک مرکزی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه علت بازگشت نرخ ارز از مبالغ بالا به 2900 تومان چه بود، گفت:  چون خوشبینی بر بازار حاکم شد. اما این کافی و پایدار نیست. دولت وظیفه دارد برای نرخ ارز سناریو سازی کند و ابتکار عمل در دست خودش باشد.

وی یکی از ضروریات اقتصاد کشور را توجه مسئولان و دولتمردان به داخل کشور دانست و تصریح کرد: باید هوشیار باشیم که اگر شرایط حادتر از این شود باید زمینه و بستر را داشته باشیم که برای 5 تا 10 سال بتوانیم خوب کار کنیم. البته امیدوار هستیم که شرایط حاد نشود. اما مدیران کشور باید ظرفیت های داخلی را در دستور کار قرار بدهند.

*پز فرانسوی و واردات کالاهای لوکس با اعلام وضعیت بد کشور سازگار نیست

سید علی ادامه داد: مسلماً اگر دشمن حس کند که ما از محلی آسیب پذیر هستیم فشارها را افزایش می دهد. اما اگر بداند که از دورن منسجم هستیم و لااقل می توانیم کالاهای اساسی مورد نیاز خود را مدیریت کنیم رویکردها تغییر می کند. ما متأسفانه مثل شاهزاده های عرب می نشینیم و پز فرانسوی هم می دهیم و بعد اعلام می کنیم وضعیت مالی کشور خوب نیست و خلا داریم. واردات را برای کالاهای لوکس آنچنانی آزاد می کنیم به طوری که در نمایشگاه های خودرو بهترین ماشین ها خرید و فروش می شود.

وی خاطر نشان شد: مردم در مصرف کردن قائدتا به دولتمردان خود نگاه می کنند. وقتی ما در اوج تحریم هستیم و بهترین ماشین ها توسط عده ای خرید و فروش می شوند و یا در یک سال 12میلیارد دلار ارز مسافرتی تخصیص می دهیم اینها چه معنی دارد؟ بودجه بنگلادش به این میزان نیست.

سیدعلی ادامه داد: مشکل دیگر، نبود یک نگاه کلان، واحد و هماهنگ است. امروز که وزیر صنعت اعلام می کند واردات باید آزاد باشد و از طرفی بانک مرکزی نمی تواند در مقابل همه تقاضاها مقاومت کند و در نهایت ارز را تخصیص می دهد. در واقع برای بهبود شرایط باید حلقه های مفقوده صنعت استخراج و مدیریت شود و نگاه کلان اقتصاد برای سیاست های اقتصاد مقاومتی باید آماده شود و رویکرد همه سازمان ها و دستگاهها باید بر این مشی قرار بگیرد.

وی با اشاره به صحبت یک از مسئولان مبنی بر برداشتن ثبت سفارش ها گفت: این حرف بسیار عجیبی است اینکه کالاها به گمرک بیاید و ما در سیستم اداری خود مطلع نباشیم که درآینده چه تعهداتی را متقبل می شویم. اگر راه های ثبت سفارش طولانی و زمان بر است این مراحل را باید اصلاح و مدیریت کنند نه اینکه کل پروسه حذف شود. اگر10 میلیارد دلار جنس وارد گمرک شود یعنی اینکه قبلا ارز این کالاها خریداری شده است و فشار به بازار ارز آورده شده است. حالا چطور بانک مرکزی می تواند ارز را در 3300 تومان نگه دارد؟

*دولت نباید ارز خود را فدای خودروی یک میلیارد و 200 میلیون تومانی افراد کند

وی اضافه کرد: در حال حاضر خودروی یک میلیارد 200میلیون تومانی راحت در کشور خرید و فروش می شود که به واسطه همین درآمدهای بادآورده ای که برای عده ای حاصل شده است. چرا باید کشور ارز این خودرو را برای این فرد تأمین کند و 5 سال بعد هم بخواهد آن را رها کند چون خودرو کالای مصرفی است.

وی یادآور شد: این واضح است که اول باید به کالاهای سرمایه ای تخصیص ارز صورت بگیرد بعد از آن کالاهای مصرفی می تواند ارز دریافت کنند اما متأسفانه اینگونه عمل نمی شود.

*مسابقه بانک ها بر سر افزایش نرخ سود با سیاست جدید دولت کنترل می شود

سیدعلی در رابطه با سیاست جدید دولت برای کاهش نرخ سود گفت: با اعمال سیاست کاهش نرخ سود این مسابقه نرخ سودی که بین بانک ها اتفاق افتاده بود کنترل می شود اما بیشتر اقتصاددانان بر این عقیده هستند که هر سیاست گذاری باید بر مبنای اصول باشد. ما نمی توانیم نرخ سود پایین تر از نرخ تورم اعمال کنیم. نمی توانیم بگوییم نرخ ارز و نرخ سود ارتباطی با تورم ندارد و این بی توجهی ها اوضاع را آشفته تر می کند.

سید علی ادامه داد: نکته ای که وجود دارد این است که با اعمال این سیاست، سپرده گذاران متضرر می شوند چون تورم 35 درصدی را تحمل می کنند ولی در عوض 23 درصد از بانک سود می‌برند. در این شرایط برخی شاید به خروج سپرده ها اقدام کنند و دارایی را به جایی که سودآوری بالاتری داشته باشد منتقل می کنند. مثل بازار مسکن یا بورس.

وی خاطرنشان شد: البته به نظر بنده احتمال سرازیری این سرمایه ها به بازار بورس کم است چون سپرده گذاران بازار بورس را پر ریسک می دانند. بازار مسکن هم امروز به دلیل عرضه زیاد، بازار اشباع است اما شاید تلنگری و یا تخصیص وام مسکن یا اعتباراتی باعث شود که این بازار به سمت رشد حرکت کند که بنده اعتقاد دارم رشد بازار مسکن زیر تورم خواهد بود.

معاون سابق ارزی بانک مرکزی تاکید کرد: همه هنر دولت باید این باشد که از آرامش فعلی اقتصادی استفاده کند و سیاست های اقتصادی مهم و ضروری را پیاده و اجرایی کند. مثلا همت جدی داشته باشند که منابع را به سمت تولید و صادرات حرکت بدهند. یا اینکه در تسهیلات دهی باید دقت ویژه شود و اهلیت مشتری سنجیده شود چون اعتباراتی که نرخی بسیار پایین تر از تورم داشته باشد وام گیرنده ضرورتی هم برای بازپرداخت احساس نمی کند و اینگونه این حجم مطالبات معوق بانکی شکل می گیرد و بخش عمده ای از سرمایه کشور به دست افراد معدودی می افتد. که البته به نظر بنده این شناسایی برای بانک ها اصلا کار پیچیده ای نیست.

دانا