صوفیان سرزمین تاریخ و طبیعت

صوفیان است و سرای علم و دین                    کعبه عشاق و دارالمومنین

پیشینه

شهر صوفیان به‌استناد نوشتهٔ برخی مورخان -ازجمله «رحیم رییس‌نیا» مؤلف کتاب «آذربایجان در سیر تاریخ» همان شهر سوبیا یا صوفیای ماد بوده‌است که در کتیبه لشکرکشی سارگن دوم پادشاه آشور(۷۱۶ سال قبل از میلاد مسیح) به اورارتو، از این شهر با نام سوبی یاد شده‌است.

حمدالله مستوفی در توصیف تبریز و نواحی اطراف آن، از ناحیهٔ ارونق و قصبهٔ صوفیان یادکرده‌است و چنین نوشته‌است: «چهارم ناحیت ارونق بر غرب شهر (تبریز) است آغازش سه فرسنگی شهریست تا پانزده فرسنگی وعرضش پنج فرسنگی باشد و حاصلی نیکو دارد از غله و انگور میوه، مدار تبریز بر ارتفاعات آن‌جا باشد وسی پاره دیه‌است واکثرش معظم که هریک قصبه‌ایست چون سیس و شبستر و وایقان و کوزه‌کنان وصوفیان و غیره.» 

در سفرنامهٔ ونیزیان که در زمان حکومت اوزون‌حسن آق‌قویونلو(۱۴۷۱-۱۴۷۸ میلادی مطابق با ۸۷۶-۸۸۳ هجری قمری) به ایران سفر کرده‌اند، چنین نوشته‌اند: «به‌فاصلهٔ یک‌روز از مرند به‌محل کوچک دیگری به‌نام صوفیانکه در دشت تبریزدر دامنهٔ کوهی قرار دارد رسیدیم. صوفیان روستایی است زیبا و جوی و باغ فراوان دارد.»

«ژان پاتیست تاورنیه»، جهانگرد فرانسوی که در فاصله سال‌های ۱۶۳۲ -۱۶۶۸ میلادی ۶ بار به‌مشرق‌زمین سفر کرده‌است و در این سفرها ۹ بار از ایران دیدن کرده‌است (در زمان شاه عباس یکم، شاه عباس دوم وشاه سلیمان)در سفرنامهٔ خود نوشته‌است: «شهر صوفیان به‌قدر کفایت بزرگ است و تا داخل آبادی نشوند شهر پیدا نیست. به‌واسطهٔ اشجاری که در کوچه‌ها و اطراف آن کاشته شده‌است، به این جهت قیافه آن جنگل می‌نماید تا به‌شهر.»

«شوالیه شاردن» سیاح فرانسوی که در حدود سال ۱۶۶۵ میلادی به ایران مسافرت کرده‌است، در سفرنامهٔ خود می‌نویسد: «صوفیان به‌طور حیرت‌آوری حاصل‌خیز است. بعضی مؤلفین عقیده دارند که این همان شهرصوفیای ماد باستان است؛ ولی برخی دیگر مدعی هستند که این کلمه مشتق از صوفی می‌باشد و هنگامی که شاه اسماعیل یکم، اردبیل را ترک گفت و دربار را به تبریز انتقال داد، صوفی‌ها در محل مذکور سکونت گزیدند.»

«جملی کارزی» سیاح ایتالیای که در زمان شاه سلیمان به‌سال ۱۶۹۴ میلادی برابر با سال ۱۱۰۵ هجری قمری به ایران آمده‌است و در مراسم تاج‌گذاری شاه سلطان حسین شرکت کرده‌است، در سفرنامهٔ خود می‌نویسد: «در شهر صوفیان که از دور مثل جنگل به‌نظر می‌رسید، پیش راندیم. این شهر واطراف آن به‌قدری از اشجار متنوع مستور بود که حتی دیواره‌های منازل را هم از چشم پنهان می‌ساخت.»

این شهر به‌خاطر قرارداشتن بر سر راه اروپا، همواره مورد بازید سیاحان بوده‌است و نیز به‌خاطر موقعیت راهبردی آن، همواره مورد تاخت‌ وتاز نیز قرار داشته‌است که از آن جمله می‌توان به حمله‌های عثمانیها در زمان صفویه و افشاریه (نادر شاه افشار در سال ۱۱۴۰ هجری قشون مصطفی پاشا را در سهلان شکست داد) و روسها در زمان قاجاریه و جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم، اشاره نمود.

صوفیان درسال ۱۳۴۱ به‌شهر تبدیل و در سال ۱۳۷۲ مرکزیت بخش صوفیان را دارا شد.

جفرافیا

شهر صوفیان به نوشته احمد سلیمی در کتاب “گونه‌ای بررسی وتحقیق در مورد شبستر” با روستاهای چله خانه علیا، چله خانه سفلی،گروس، اندبیل، قره آغاج، شوردرق، باغ وزیر، سفیدکمر، نعمت الله(روستا)،نظرلو، قزل دیزج وقم تپه همجوار بوده و تقریبامحدوده‌ای به وسعت ۲۰هزار هکتار را شامل است. 

شامل عوارض طبیعی مانند کوه، تپه، سنگلاخ، مرتع، رودخانه، شوره زار و…است.

رود خانه فصلی شیرین چای که از کوههای میشو(شوردرق ویام )، رودخانه شورآلی که ازکوههای مرو(اندبیل، کلاش، گروس، قره آغاج و رودخانه آرپان چایی که ازکوههای مرو ،گروس)سرچشمه می‌گیرند در فصل بهار زمینهای آن را سیراب می‌کنند .

جاده ترانزیت وخط آهن ایران به اروپا هردو در این شهر دو شاخه شده یکی از مسیر بازرگان، ترکیه به اروپاودیگری از مسیر جلفا، آذربایجان به اروپا وصل می‌شود.

از نظر آب وهوایی معتدل است. بادهایی که در شهر بیشتر مواقع می‌وزند مه یل وآغ یل نام دارد مه یل که از طرف شمال می‌وزدبادی است مرطوب، سردوخنک که باعث بارش باران در فصل بارش و خنکی هوا در تابستان است. آغ یل که از طرف جنوب می‌وزد نمک دریاچه اورمیه را با خود دارد بادی است گرم وخشک که در اواخر زمستان باعث ذوب شدن برفها ودراواخر بهار باعث نارس شدن برخی محصولات کشاورزی از جمله گندم است. 

با توجه به وجود سنگ آهک وسنگ گچ در کوههای منطقه می‌توان گفت این کوهها در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته‌اند. 

وجود گنبد نمکی در کوههای کلاش وقره آغاج که از سر شاخه‌هایی رود فصلی شور آلی هستند باعث شوری خاک وآب‌های زیر زمینی دراین منطقه شده‌است. مناطقی که با رود شیرین چایی وآرپان چایی آبیاری می‌شوند دارای خاک حاصل خیز است و باغات انگور آن مشهور است.

این شهر دارای چندین رشته قنات قدیمی است که عبارتند از ۱-قنات سیچانیق ۲- قنات میر میر ۳-قنات قارانی ۴- قنات میرزا هادی ۵- قنات خواجه رشید ۶-قنات شور چشمه ۷- قنات شریف ۸-قنات میر حمید ۹-قنات حاج اسماعیل سویی۱۰- قنات خرمن گاه که سابقا اب شرب و کشاورزی شهر را تامین می‌کردند ولی امروزه برخی از آنها به دلیل حفر چاه عمیق در نزدیکی آنهاویا قرار گرفتن در مسیر توسعه شهر خشکیده ویا تخریب شده‌اند.

مشاهیر

از مشاهیر این شهر می‌توان به باله خلیل صوفیانی عارف نامی قرن پنجم هجری اشاره کرد که یکی از چهار عارف ناظر بازسازی شهر تبریز وبنای مسجد جامع آن بعداز زلزلهٔ ویران‌گر سال ۴۳۴ هجری به‌دستور امیر وهسودان حاکم وقت تبریز بود. مزار این عارف نامی به عنوان «امامزاده ابراهیم خلیل صوفیان » در ورودیه قبرستان تاریخی شهر صوفیان واقع شده که مورد ارادت خاص‌وعام است .

همچنین می توان از محمود عکاسی شاعر معاصر وسراینده منظومه اسکوندوز دانیشماسی (که به زبان ترکی در وصف زادگاه خود به سبک حیدر بابا سروده شده )نام برد ونیز می توان از مرحوم حجت الاسلام حمزه ابوترابی بانی مسجد ولیعصر وحوزه علمیه درصوفیان یاد کرد .

ازدیگر چهره‌هامی توان سرباز گمنام میزرا ایروانی را نامبرد که در حمله روسها در زمان جنگ جهانی در پل جلفا درراه دفاع از میهن به شهادت رسیده وهمانجا به خاک سپرده شده‌است .

نقاط دیدنی

• امامزاده ابراهیم خلیل صوفیان (مزار باله خلیل عارف نامی قرن ۵)
• چشمه معدنی تاپ تاپ صوفیان
• مجسمه‌های سنگی(قویون)
• پارک ملت صوفیان
• مسجد جامع صوفیان
• مسجد ولیعصر صوفیان
• مسجد گلزار صوفیان
• ساختمان شهرداری صوفیان
• حمام تاریخی شهر که هم اکنون در خیابان شهدا مدفون است

جاذبه های طبیعی :

وجود آثار و ابنیه تاریخی از اعصار و قرون مختلف و نیز جاذبه های طبیعی ،دیارصوفیان را به سرزمین تاریخ وطبیعت تبدیل کرده است بطوریکه می توان تاریخ وطبیعت را در یک نقطه و در جوار هم به تماشا نشست .ازجمله  این جاذبه های طبیعی و تاریخی می توان به :کلیسای روستای سهرل ،کلیسای روستای موجومبار،آبشار روستای سرکندیزج،امام زاده ابراهیم خلیل در صوفیان ،چشمه معدنی در صوفیان،پارک سریل در ایوند،سدخاکی امند،دهکده توریستی ماهان،روستای ماسه ای قوم تپه و…اشاره کرد.

صوفیان از دید سیاحان و جهانگردان در ادوار تاریخی:

( ژان پاتیست تاوارینه)سیاح فرانسوی که در بین سالهای 1632تا1668 میلادی شش بار به مشرق زمین سفر کرده و در این مسافرتها نه بار از ایران دیدن کرده است(در زمان شاه عباس-شاه صففی-شاع عباس دوم-شاه سلیمان)در سفرنامه خود می نویسد:شهر صوفیان به قدر کفایت بزرگ است و تا داخل آبادی نشوند پیدا نیست.بواسطه اشجاری که در کوچه ها و اطراف آن کاشته است به این جهت قیافه آن جنگل م نماید تا به شهر.

اقتصاد

در حومهٔ شهر صوفیان، به دلیل نزدیکی به کلان‌شهر تبریز، صنایع بسیار بزرگی فعالیت می‌کنند. صنایعی مانند شرکت سیمان صوفیان، کارخانه آذریت، کارخانه آجرماسه آهکی آذربایجان، کارخانه گچ گروس، کوره‌های آهک پزی، شهرک مصالح ساختمانی با تولید انواع آجرهای ساختمانی و نما و سایر مصالح ساختمانی و نیز شهرک سرمایه‌گذاری خارجی که درآن انواع کارخانجات از قبیل کامیون‌سازی، خودروسازی، لوازم خانگی، گونی‌بافی، تولید کنسانتره و سایر صنایع از این قبیل هستند.

از لحاظ کشاورزی و باغداری، کشت گندم، جو، آفتابگردان، پیاز و انگور در منطقه رواج دارد. بزرگ‌ترین سیلوی استان، در این شهر قرار دارد. از صنایع غذایی صوفیان می‌توان به کارخانه‌های ماکارونی، کیک، لواشک و آردسازی اشاره کرد. این شهر به لحاظ موقعیت جغرافیایی و قرارگرفتن در تقاطع مسیر شبستر، مرند، تبریزو جادهٔ ترانزیتی ایران به اروپا و مسیر تردد زائران سوریه، دارای اقتصاد توریستی نیز است.