«گناه» عملی است که با اراده و رضایت الهی در تضاد بوده، با ایجاد نوعی “تاریکی” معنوی در نفس انسان، آدمى را از خدای متعال که “نور” آسمان ها و زمین است، دور مى‏سازد و به عبارت دیگر، موجب بازماندن وى از کمال و قرب به خدا مى‏گردد.

تعیین این که چه چیزی گناه است و چه چیزی ثواب از طریق کتاب و سنت مقدور است، زیرا در بسیاری از موارد، گناه بودن عملی قابل تشخیص عقلانی نیست و خدای متعال است که این موارد را به اقتضای علم و حکمت مطلق خود، از طریق وحی و دین، برای بشر بیان نموده است.

اقسام گناه:

عالمان اسلامی گناهان را بر دو گونه تقسیم نموده اند: گناهان کبیره (بزرگ) و گناهان صغیره (کوچک).

این تقسیم بندى از قرآن و روایات سرچشمه گرفته است؛ در قرآن چنین مى خوانیم: اگر از گناهان کبیره اى که از آن نهى شده اید، اجتناب کنید، گناهان کوچک شما را مى پوشانیم و شما را در جایگاه خوبى وارد مى سازیم. (نساء، ۳۱)

و در جاى دیگر آمده است: و کتاب (نامه اعمال) در آنجا گذارده شود، گنهکاران را مى بینى که از آنچه در آن است، ترسان و هراسناکند، و مى گویند: اى واى بر ما، این چه کتابى است که هیچ عمل کوچک و بزرگى نیست، مگر اینکه آن را شماره کرده است؟ (کهف، ۴۹)

و درباره ى بهشتیان مى خوانیم: مواهب آخرت، جاودانه است براى آنان که از گناهان بزرگ و کارهاى زشت پرهیز مى کنند. (شوری، ۳۸)

از این آیات به روشنى استفاده مى شود، که گناهان، دو گونه اند: کبیره و صغیره و همچنین استفاده مى شود بعضى از گناهان، بدون توبه حقیقى بخشودنى نیست، ولى بعضى از آنها بخشودنى است.

امام على علیه السلام در گفتارى فرمود: گناهان بر سه گونه اند: گناه بخشودنى و گناه نابخشودنى و گناهى که براى صاحبش، هم امید بخشش داریم و هم ترس از کیفر.

سپس فرمود: اما گناهى که بخشیده است، گناه بنده اى است که خداوند او را در دنیا کیفر مى کند و در آخرت کیفر ندارد. در این صورت خداوند حکیم تر و بزرگوارتر از آن است که بنده اش را دو بار کیفر کند.

اما گناهى که نابخشودنى است، حق الناس است یعنى ظلم بندگان نسبت به همدیگر که بدون رضایت مظلوم بخشیده نمى شود.

و اما نوع سوم، گناهى است که خداوند آن را بر بنده اش پوشانده، توبه را نصیب او نموده است، و در نتیجه آن بنده هم از گناهش هراسان است و هم امید به آمرزش پروردگارش دارد، ما نیز درباره ى چنین بنده اى، هم امیدواریم و هم ترسان. (بحارالانوار، ج۶، ص۲۹)

گناهان نابخشودنی

آیات قرآن مجید درباره عذاب ابدى به چندین گروه اشاره کرده است:

۱- کفر: «آن کسانى که کافر شدند و به عقیده کفر مردند البته بر آن گروه است لعنت خدا و ملائکه و تمام مردمان»[۱].

۲- ستمگرى: «آنان را که کافر و ستمگر شدند هیچ‏گاه خدا نخواهد آمرزید و به راهى هدایت ننماید و گرچه راه جهنم که تا ابد در آن خواهند زیست و این براى خدا آسان است»[۲].

۳- نفاق: «خدا مرد و زن از منافقان و کافران را وعده آتش دوزخ و خلود در آن داده. همان دوزخ کیفر آنها کافى است و خدا آنها را لعن کرده و به عذاب ابد مى‏افکند»[۳].

۴- تکبر: «پس از هر در به دوزخ داخل شوید که در آنجا همیشه معذب خواهید بود و جایگاه متکبران که دوزخ است بسیار بد منزلگاهى است»[۴].

۵- تکذیب آیات خدا: «و آنان که آیات ما را تکذیب کردند، آنها اهل آتش دوزخ و در آن مخلدند و آن جا بسیار بد منزلگاهى است»[۵].

۶- قتل عمد: «هر کس مومنى را به عمد بکشد مجازات او آتش جهنم است که در آن جاوید معذب خواهد بود. خدا بر او خشم و لعن کند و عذابى بسیار شدید مهیا سازد»[۶].

۷- تجاوز از حدود الهى: «هر که نافرمانى از خدا و رسول کند و تجاوز از حدود الهى نماید او را به آتشى در افکند که همیشه در آن معذب است و همواره در عذاب ذلت و خوارى خواهد بود»[۷].

۸- دشمنى با خدا و رسول: «آیا نمى‏دانند که هر کس با خدا و رسولش به دشمنى برخیزد آتش دوزخ کیفر دائمى او است و این به حقیقت ذلّت و خوارى بزرگ است»[۸].

۹- احاطه بدکردارى: «آرى، هر کس اعمالى زشت اندوخت و کردار بد به او احاطه نمود، چنین کس اهل دوزخ است و در آن آتش به عذاب جاوید گرفتار خواهد بود»[۹].

۱۰- رباخوارى: «خداوند تجارت را حلال کرده و ربا را حرام. هر کس پس از آن که پند و اندرز کتاب خدا بدو رسید از این عمل (ربا خوردن) دست کشد، خدا از گذشته او در گذرد و عاقبت کار او با خداى مهربان باشد و کسانى که از این کار دست نکشند آنان اهل جهنم‏اند و در آن جاوید معذب خواهند بود»[۱۰].

گرفتاری هایی که در این دنیا دامن گیر انسان می شوند یا مکافات عمل هستند و یا برای امتحان، برای تعدادی پایه ترقی و تکامل است و برای گروهی تخفیف کیفر اخروی، صورت اخیر لطفی است از طرف خداوند برای گناهکاران تا از مجازات اخروی آنها کاسته شود و ممکن است در این دنیا پاک گردند و به سرای باقی سفر کنند.

چون مراقب باشی و گیری رسن             حـاجتـت نبـود قیـامـت آمـدن

هر که رمزی را بدانـد او صحیح                حاجتش نبود که گویندش صریح

ایـن بــلا از کــودنی آمــد تو را                کـه نکردی فهــم رمـز نکتــه را

پی نوشت ها:

[۱]- بقره، آیه ۱۶۱٫

[۲]- نساء، آیه ۱۶۸٫

[۳]- توبه، آیه ۶۸٫

[۴]- نحل، آیه ۲۹ .

[۵]- تغابن، آیه ۱۰٫

[۶]- نساء، آیه ۹۳٫

[۷]- نساء، آیه ۱۴٫

[۸]- توبه، آیه ۶۳٫

[۹]- بقره، آیه ۸۱٫

[۱۰]- بقره، آیه ۲۷۵٫

فرآوری: محمدی                

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع:

مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی

سایت پرسمان

سایت حوزه