از خوردن چله قارپوزی تا هدیه خنچه برای نوعروس

به گزارش شبسترنیوز، ایرانیان باستان زمستان را به دو بخش 40 روزه تقسیم کرده‌اند: «چله بزرگ» و «چله کوچک». شب آخر آذر ماه به این دلیل چله نامیده شده است که آغاز چله بزرگ و آمدن سرمای زمستان را خبر می‌دهد، درست 40 روز بعد از شب چله، جشن سده به پایان رسیدن چله بزرگ زمستان را ندا می‌دهد. در 40 روز دوم سرمای زمستان کمتر است و آسیب کمتری می‌رساند که به همین دلیل آن را چله کوچک می‌نامند.

در این شب آداب و رسوم خاصی اجرا می‌شود که از دیرباز این سنن در بین مردم زنجان همانند سایر استان‌های کشور وجود دارد، اما سننی که در این شب اجرا می‌شود، ویژه و خاص است.

از جمله سنت‌های کهن این شب بردن «خنچه» برای نوعروسان است، در زنجان رسم است که وقتی دختری به عنوان عروس یک خانواده انتخاب می‌شود، اگر زمان نامزدی آنها مقارن با شب یلدا باشد، برای او پیشکشی از میوه‌ها و شیرینی‌های مختلف با عنوان «خنچه» می‌برند.

«خنچه» عروس شامل انواع میوه‌های فصل از قبیل پرتقال، سیب، انار، هندوانه، شیرینی، آیینه و پارچه‌های اهدایی از طرف خانواده داماد است که بر سینی‌های بزرگی با عنوان «طبق» گذاشته شده و پارچه قرمز رنگی با عنوان «دوآق» بر روی آن کشیده می‌شود و غروب شب یلدا به خانه عروس برده می‌شود.

*از شاهنامه خوانی تا گرفتن فال حافظ

از دیگر سنن مرسوم در بین مردم زنجان که در شب چله اجرا می‌شود، شاهنامه‌خوانی و گرفتن فال حافظ است، این سنت که در زمان‌های قدیم با جمع شدن دور کرسی‌های زغالی انجام می‌شد، در حال حاضر با جمع شدن فامیل در خانه بزرگترها صورت می‌گیرد.

*خوردن میوه و شیرینی‌های مختلف در شب یلدا

خوردن انواع خوراکی‌های فصلی در این شب به یاد ماندنی تاریخچه‌‌ای طولانی دارد. خوردن برف سفید همراه با شیره انگور، شکستن گردو، فندق و بادام، شلغم، کلم و خوردن تنقلاتی مانند توت و انجیر خشک، کشمش و نخودچی و میوه‌هایی همچون هندوانه،سیب و انار از دیگر سنن مردم زنجان در شب یلدا است که در زمان‌های قدیم وقتی امکان خرید این میوه‌ها برای مردم مقدور نبود از تابستان این میوه‌ها را در انبار خود نگهداری می کردند تا چله رنگارنگ‌تری داشته باشند.

ناگفته نماند، خوردن هندوانه شب یلدا یکی از آداب مهم زنجانی‌ها است، برخی از خانواده‌ها معتقد هستند که خوردن آن موجب می‌شود، آنها از سوز و سرمای زمستان در امان باشند.

برخی هم معتقد هستند وقتی هندوانه شب یلدا توسط ریش سفید جمع برش زده می‌شود دعای خیر و رفع بلا برای حاضران خوانده می‌شود.

*انواع بازی در شب یلدا

زنجانی‌ها آداب دیگری نیز برای این شب دارند که طرح معما و چیستان از سوی بزرگترها و بازی‌های دسته جمعی نظیر گل یا پوچ، مشاعره از سرگرمی‌هایی است که در شب یلدا اجرا می‌شود تا این شب بلد با شادی و بازی به سر شود.

*جلوه دیگر شب یلدا

اما با وجود همه این سنت‌ها برخی از آداب و سنن اصیل ایرانی و بلکه زنجانی به دست فراموشی سپرده شده است، فراموشی سنن به معنای این نیست که در زنجان شب یلدایی وجود نداشته باشد، بلکه برخی از خانواده‌ها بدون توجه به سنت‌های قدیمی، شب یلدا را به شبی تجملاتی تبدیل کرده‌اند که شاید برخی از خانواده‌ها به علت نداری و فقر از آمدن آن در هراس باشند، نیست. اما گرانی تنها بهانه برای فراموشی این شب بلند سال نیست.

*خنچه عروس و تحریف شدن این سنت

خنچه عروس که در ابتدای گزارش شرح آن بیان شد، به جای اینکه بهانه‌ای برای دیدار دو خانواده عروس و داماد باشد، به دستاویزی برای اختلاف تبدیل شده و متاسفانه در برخی از خانواده‌ها تا حدی تجملاتی شده که داماد مجبور است به جای هدیه پارچه و یا انواعی از میوه، به نوعروس طلاهای گران قیمت برای او خریداری کند و اگر چنین نشود، موجب اختلاف می‌شود.

*خوردن میوه و آجیل میلیونی در درازترین شب

خوردن میوه‌های متنوع در شب یلدا که هر یک با بیشینه و با هدف خاصی صورت می‌گیرد، دیگر به شکل قدیم نیست و به حدی تجملاتی و افراطی شده که بسیاری از خانواده‌ها توان پرداخت هزینه آن را ندارند.

خوراکی‌های اصیل شب یلدا که شامل هندوانه، سیب، انار و … است، جای خود را به میوه‌هایی همچون آناناس، موز، کیوی و … داده است.

آجیل‌ شب یلدا که متشکل از نخودچی، سنجد، زردآلو خشک و کشمش بود، جای خود را به آجیل‌های گران داده است و کار به جایی رسیده که بسیاری از خانواده‌ها به علت گرانی آن را از فهرست خوردنی‌های شب یلدا حذف کرده‌اند.

*تغییر نام بازی گل یا پوچ با عنوان تخته نرد، قمار و …

بازی‌های سنتی و شیرین شب یلدا که امروزه بدون توجه به اصول شرعی و اسلامی جای خود را به بازی‌های حرام داده است، متاسفانه ترویج بسیاری پیدا کرده به گونه‌ای که در بسیاری از خانواده‌ها با عنوان بازی شب یلدا از آن تلقی می‌شود.

نمی‌دانم، افرادی که این گزارش را می‌خوانند، جزو کدام گروه هستند، اما نکته مهم این است که جزو هر گروهی باشیم، حداقل امسال در شب یلدا حرمت سیدالشهدا (ع) و یاران باوفایش را نگه‌داریم، چون امسال شب یلدا همزمان با اربعین حسینی است که برای ما مهم‌تر از همه آنچه که در این گزارش اشاره شد به شمار می‌رود.

شب یلداست چنان باش خرابت نکند

غافل از واقعه کرب و بلایت نکند

ای که دم میزنی از عشق حسین بن علی

آنچنان باش که ارباب جوابت نکند

گزارش از: زهرا رسولی(فارس)